- Canlı Ortak Özellikleri

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Canlıları cansızlardan ayıran özelliklerdir.
1 – Şekil
Her canlının kalıtım ve çevre etkisiyle oluşan belli bir şekli var-
dır. Amip ve cıvık mantarların şekli değişkendir.
Canlıda (kalıtım x çevre) etkisiyle oluşan özelliklere modifi-
kasyon denir. Bazı özellikler (kan grubu, cinsiyet, hastalık et-
kenlerine karşı oluşturulan antikor tepkimeleri vb) sadece gen-
lerle belirlenir.
Modifikasyon : Çevre etkisiyle genlerin işleyişinde meydana
gelen kalıtsal olmayan değişmelerdir. Modifikasyonlar genel-
likle iki yönlüdür. Kalıtsal değildir.
ÖRNEKLER :
— Çuha çiçeği yüksekte kırmızı, alçakta beyaz çiçek açar
— Döllenmiş yumurtadan çıkan arı ve karıncalar farklı beslen-
me şekillerine göre kraliçe yada işçi bireyleri oluşturur.
— Kaslarını fazla kullanan insanın kasları gelişir.
— Himalaya tipi tavşanda, beyaz kürk yolunarak yerine buz
sarılırsa siyah kürk çıkar.
— Deniz kenarındaki ağaçlar rüzgâr alma yönünün tersine –
büyür.
— Kıvrık kanatlı sirke sinekleri 16 ºC de yetiştirilirse düz,
25 ºC de yetiştirilirse kıvrık kanatlı olur.
— Çekirgeler 16 ºC de yetiştirilirse beneksiz, 25 ºC de yetişti-
rilirse benekli olur.
— Dere yatağındaki istiridyeler suyun akış şekline göre farklı
kabuk şekillerinde olurlar.
— Eşeysiz üreyen canlılarda aynı hücreden gelişen yavruların
aralarındaki tüm farklılıklar modifikasyondur.
— Tek yumurta (gerçek) ikizlerin aralarında gözlenebilen tüm
farklılıklar modifikasyondur.
Mutasyon : Genlerin kimyasal yapısında meydana gelen de-
değişmelerdir. Mutasyonlar üreme hücrelerinde olursa kalıtsal-
dır. Vücut hücrelerindeki mutasyonlar kalıtsal olmayıp sadece
modifikasyona neden olurlar.
ÖRNEK :
Kıvrık kanatlı sirke sineği, 16 º de yetiştirilince düz kanatlı,
25 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı olur. Bu modifikasyondur.
— Kıvrık kanatlı bir sirke sineği 35 ºC de yetiştirilince kıvrık
kanatlı yavruları oluyor. Bu kıvrık kanatlı yavrular 16 ºC de
yetiştirilince yine kıvrık kanatlı, 25 ºC de yetiştirilince yine
kıvrık kanatlı oluyor.
Bu verilen örnek mutasyondur. Çünkü 35 ºC de genlerin
yapısı değişmiştir. Artık hangi ortam olursa olsun hep aynı
özellik görülmektedir.
Varyasyon : Aynı türün bireylerinde görülen kalıtsal farklılık-
lardır. Varyasyonun nedeni mutasyonlar ve eşeyli üremedir.
Varyasyonlar doğal seleksiyonlara neden olduğu için evrimsel
açıdan önemlidir.
ÖRNEK :
— Aynı anne babadan doğan çocukların birbirlerine ve anne
babalarına tam olarak benzememesi varyasyondur.

Adaptasyon : Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve ü-
reme şansını artıran özelliklerinin bütününe adaptasyon denir.
Adaptasyonların nedeni doğal seleksiyonlardır.
ÖRNEK :
— Bukalemunun girdiği ortama uygun olarak renk değiştirmesi
— Dış döllenme yapan canlıların gamet sayısının fazla olması
— Çiçekli bitkilerin embriyoyu besleyecek tohum oluşturması
— Rüzgârla tozlaşan çiçekli bitkilerde polen sayısının fazla ol-
ması
— Kutuplarda yaşayan ayıların, sıcak bölgede yaşayan hem-
cinslerine göre daha iri vücutlu olması
— Kurak bölgede yaşayan bitkilerin yaprak ayasının dar, göv-
de ve yaprakların tüylü, stomaların küçük ve derinde olması
— Ağaç dallarında yaşayan çekirgelerin görünüşlerinin ağaç
dallarına benzemesi
2 – HÜCRE
Canlının yapısını oluşturan, en küçük canlı yapı ve görev bi-
rimlerine hücre denir.
Hücre
Hücresel Yapı Prokaryot hücre Ökaryot hücre
Çekirdek zarı Yok Var Çekirdekçik Yok Var
Zarla çevrili organel Yok Var (kloroplast, lizozom,
sentrozom, golgi, mito- kondri, ER vb.)
Ribozom VAR VAR
Klorofil Sitoplazmada Kloroplastın içinde

Bakteriler ve Mavi – Yeşil algler(siyanobakteriler) prokaryot
hücreye sahiptir.
3 – BESLENME
Canlılar enerji elde etmek, yıpranan parçalarını onarmak – bü-
yümek ve hayatsal olayları düzenlemek amacıyla beslenirler.
BESİNLER

Enerji verici Onarıcı – yapıcı Düzenleyici

Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Mineraller Su Vitaminler
Nişastalı gıda- Bitkisel Bitkisel Yeşil sebze
lar ve tatlılar – Yağlı to- – Baklagiller İnorganik ve meyveler
– Hamur işleri humlu Hayvansal Yağda eriyen
– Pilav bitkiler – Et A, D, E, K
– Patates Hayvansal – Yumurta Suda eriyen
– Tatlılar – İç yağı B, C
– Tereyağ
Organik Organik
Dengeli beslenme : Bir insan bir öğünde, yaşına, işine, cinsi-
siyetine ve sağlık durumuna uygun olarak, yukarıdaki besin maddelerinin her birinden yeteri kadar almak zorundadır. Bu-
na dengeli beslenme denir.

Ototrof beslenme : İnorganik maddelerden organik maddele-
ri sentezleyerek beslenmedir.
ÖRNEK :
– Fotosentez
– Kemosentez
Heterortof beslenme : Canlının dışardan hazır besin alarak
beslenmesidir.

4 – BÜYÜME
Bir hücrelilerde sitoplazma hacminin artmasına büyüme denir.
Çok hücrelilerde hücre sayısının artmasına büyüme denir.
Çok hücrelilerde büyüme mitoz bölünme ile sağlanır.
Bitkilerde büyümeyi meristem (bölünür) doku sağlar. Boyca
büyümeyi primer meristem (I. cil bölünür doku) sağlar. Tüm
bitkilerde bulunur.
Enine büyümeyi sekonder meristem (II. cil bölünür doku) sağ-
lar. Sekonder meristemin kambiyum ve mantar fellojeni olmak
üzere iki çeşidi vardır. Kambiyum ağaçlarda bulunur ve enine
büyümeyi sağlar. Böylece yıllık yaş halkaları oluşur.
Bitkilerde meristem doku bulunduğundan büyüme devamlıdır.
Hayvanlarda büyüme sınırlıdır. Belli bir büyüklüğe kadar de-
vam eder.
Bir hücreliler neden belli bir büyüklüğe ulaşınca bölünür?
Görüldüğü gibi hacim büyüdükçe oransal olarak yüzey küçülür
Hücre zarından alınan maddeler hücreye yetmez hale gelir.
Çekirdek bölün emri verir. Hücre bölününce hacim küçülür ve
oransal olarak yüzey büyütülmüş olur.
DÜŞÜN !
Kutupta yaşayan ayıların iri vücutlu olması, ısı kaybını neden
önler?
5 – BOŞALTIM
Bütün canlılar hücrelerinde metabolizma sonucu oluşan, atık,
zehirli, zararlı ya da gereğinden fazla bulunan(organik besin-
maddeleri hariç) maddeleri organizmalarından uzaklaştırırlar.
Bu olaya boşaltım denir.
Bir hücrelilerde : Doğrudan doğruya hücre zarından difüzyon
la, boşaltım kofullarıyla yada kontraktil(vurgan) kofullarla olur.
Kontraktil kofullar tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde bulunur
ve suyu difüzyonun tersi yönde boşaltır.
Sünger ve sölenterelerde : Boşaltım organı yoktur.